W świetle ostatnich wydarzeń związanych z wojną w Ukrainie oraz licznymi, często trudnymi do oceny pod kątem wiarygodności, informacjami z którymi mamy styczność, postanowiliśmy zebrać kilka informacji o tym, jak nie dać się zmanipulować informacjom dostępnym w internecie.
W miarę możliwości podczas lekcji uczniowie będą zaznajamiani z tematyką dotyczącą fake newsów. Jednak serdecznie polecamy, aby również w domu podjąć temat myślenia krytycznego.
Przede wszystkim warto zaznaczyć, że fake newsy nie są nowością na świecie. Wcześniej nazywały się po prostu kłamstwem lub propagandą. Informacje wprowadzające w błąd mają i miały różne oblicza.
W infografice „Nie tylko fake newsy” przygotowanej przez organizację Eavi oraz Centrum Edukacji Obywatelskiej zidentyfikowano 10 rodzajów informacji potencjalnie wprowadzających w błąd.
Na fanpage’u CEO można przeczytać sporo interesujących informacji przygotowanych przez Maję Dobiasz-Krysiak, które również tu udostępniamy.
Jednym z nich jest medialny smartfon, czyli narzędzie, które pomaga w analizie medialnych przekazów poprzez zadawanie pięciu prostych pytań.
Inną metodę weryfikacji informacji proponuje profesor Marcin Napiórkowski.
Jeśli informacja ma przynajmniej cztery z dziewięciu cech wymienionych poniżej – nie udostępniaj jej i nie bierz jej na serio:
1. sensacyjny charakter wypowiedzi,
2. chałupnicze, czasem niechlujne wykonanie,
3. sprawianie wrażenia oddolnie, amatorsko przeprowadzonego dochodzenia obalającego autorytety (teoria spiskowa),
4. brak autora,
5. brak źródeł,
6. często konkretne miejsce i czas, zakorzeniające fake newsa w „realu” (w szkole naszej sąsiadki…, moja szwagierka z Tychów donosi…),
7. funkcjonowanie głównie w mediach społecznościowych,
8. częste wykorzystywanie figury obcego, zagrażającego naturalnemu porządkowi rzeczy,
9. wykorzystanie modelu patriarchalnego i przedstawianie kobiet, dzieci, zwierząt jako ofiar
Przykład jak można dokonać analizy treści korzystając z wyżej przedstawionych punktów można zobaczyć na stronie: https://media.ceo.org.pl/aktualnosci/test-na-fejk?fbclid=IwAR38y41Ra5CXV7_e-1iCWuJESgbF2qVW8Ag_sku0682DZbcXyvUu43v4OR0
W bardzo przystępny sposób o krytycznym myśleniu przygotowano prezentację – Wizualny przewodnik po medialnej propagandzie.
Świetnym narzędziem do nauki krytycznego myślenia jest gra fact checkingowa – Przygody Literatusa. Gra polega na odnajdywaniu ukrytych przedmiotów. Oparta jest na kanwie opowieści o księciu Literatusie, który ratuje księżniczkę Veritas z rąk Manipulusa. Aby to jednak uczynić, musi rozpoznać kilkanaście fałszywych informacji, podjąć szereg strategicznych decyzji i nie dać się propagandzie wroga. Gra zostałą stworzona przez Media Initiatives Center z Erywania (Armenia), zaś w ramach programu Mind Over Media Centrum Edukacji Obywatelskiej przetłumaczylo ją na język polski.
Jeśli chcecie sprawdzić się na ile potraficie odróżnić fake od prawdy Stowarzyszenie Demagog przygotowało aplikację (działa zarówno na komputerze, jak i telefonie) pt. Fajne, że wiesz.
Gracz wybiera dziedzinę, w której chciałby przetestować swoje umiejętności (wiedza ogólna, rozrywka, zdrowie, nauka lub polityka). Pytania, na które ma odpowiedzieć opierają się na prawdziwych przykładach fake newsów z ostatnich miesięcy.
Niezwykle cennym zestawieniem jest artykuł Sekcji Informatyki Szkolnej PTI pt. Fake Newsy – jak sprawdzić wiadomości, w którym podane są sprawdzone strony, za sprawą których można zweryfikować, czy wiadomość, nagranie, zdjęcie jest rzetelną informacją.
Weryfikacja obrazów wrzucanych do sieci:
Tineye https://tineye.com/
lub dodatek do google chrom Reveye https://chrome.google.com/webstore/detail/reveye-reverse-image-sear/keaaclcjhehbbapnphnmpiklalfhelgf
Fotoforensics http://fotoforensics.com/
Jeffrey’s Image Metadata Viewer http://exif.regex.info/exif.cgi
Weryfikacja nagrania:
in VID https://www.invid-project.eu/
Weryfikacja zbiórek:
Rejestr.IO https://rejestr.io/
Mapa, gdzie można zweryfikować aktualne informacje
Live Universal Awareness Map https://liveuamap.com/ (jeśli się nie wczytuje, należy ponownie wczytać sam adres)
Sprawdzenie, czy strona istnieje i jakie miała wcześniej wyświetlenia. Można tego dokonać wchodząc na archiwalne odsłony.
https://archive.is/
https://web.archive.org/
Serwis pozwalający zweryfikować konta społecznościowe czy są botem czy człowiekiem Botometr https://botometer.osome.iu.edu/
Wiadomości, artykuły weryfikowane przez organizacje factcheckerskie,
Demagog, https://demagog.org.pl/
Snopes, https://www.snopes.com
POYTNER: https://www.poynter.org/ifcn/ ,
DUKE Reports LAB https://reporterslab.org/fact-checking/
Źródła:
1. Demagog https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/fajnie-ze-wiesz/?fbclid=IwAR1KOGAnPpCdWO35dcsn4SCNLRSyP8q4nSTIyy-Mkmll0A7PpYp3WH7jieI (dd: 03.03.2022)
2. Centrum Edukacji Obywatelskiej https://media.ceo.org.pl/aktualnosci/nie-tylko-fake-newsy?fbclid=IwAR2A8kQaKwEwlnDogVAIZWSblQNJ2L8aUWTjRGv3ETyYO36SLPE_APyFT18 (dd: 03.03.2022)
3. Sekcja Informatyki Szkolnej PTI https://sis.pti.org.pl/fake-newsy-jak-sprawdzic-wiadomosci/ (dd: 03.03.2022)